W dniu 5 czerwca 2013 r. weszła w życie ustawa, która systemowo reguluje uprawnienia wszystkich podmiotów w zakresie użycia i wykorzystania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej. Ustawa ta reguluje zespół działań opartych na ograniczeniu konstytucyjnych praw i wolności, takich jak prawo nietykalności osobistej, swoboda poruszania się czy prawo do życia, powinna więc podlegać ścisłej reglamentacji prawnej w zakresie oznaczania podstaw stanowienia i stosowania. Sformułowane w niej zasady używania w/w środków są jednak nieprecyzyjne i wprowadzają niemalże dowolność ich stosowania, w szczególności dotyczy to czynności podejmowanych przez funkcjonariuszy służby więziennej.
Wśród dopuszczalnych środków przymusu bezpośredniego stosowanych przez służbę więzienną należy wskazać między innymi użycie siły fizycznej, założenie wszelkiego rodzaju kajdanek i/lub pasa obezwładniającego, użycie pałki służbowej, wodnych środków obezwładniających czy nawet psa służbowego. Możliwe jest także korzystanie z pocisków niepenetracyjnych, chemicznych środków obezwładniających, środków ogłuszających i oślepiających, a także paralizatorów. Użycie broni palnej jest tutaj również dopuszczalne, choć regulują je bardziej restrykcyjne przepisy. Mimo tego ustawa wprowadziła możliwość użycia broni bez oddania strzału ostrzegawczego czy ustnego ostrzeżenia o możliwości jej użycia.
Warto tu również podkreślić, że funkcjonariusz może użyć jednocześnie więcej niż jednego środka przymusu bezpośredniego lub wykorzystać jednocześnie więcej niżjeden taki środek, według własnego uznania i subiektywnej oceny okoliczności zdarzenia.
Przed wejściem w życie nowych przepisów środki powyższe mogły być stosowane jedynie gdy było to absolutnie konieczne, wyłącznie w celu przeciwdziałania usiłowaniu zamachu na życie lub zdrowie własne albo innej osoby, nawoływaniu do buntu, rażącemu nieposłuszeństwu, groźnemu zakłóceniu spokoju i porządku, niszczeniu mienialub ucieczce osoby pozbawionej wolności. Obecna regulacja rozszerzyła jednak ten katalog m.in. o możliwość użycia środków przymusu w celu wyegzekwowaniu od osadzonego lub osadzonej zachowania zgodnie z wydanym mu przez funkcjonariusza poleceniem. I tu już ustawodawca nie określił w żaden sposób jakich poleceń dotyczyć ma ta norma.
W konsekwencji funkcjonariusze służby więziennej mogą w sposób niemalże dowolny stosować środki przymusu wobec osadzonych, co też nagminnie wykorzystują. Kwestie dotyczące poniżającego traktowania więźniów i więźniarek nie mają tu większego znaczenia. Mają oni bowiem wykonywać polecenia bez względu na to jaka jest ich treść i czy godzą one w ich podstawowe prawa i wolności.
Dodatkowo ustawa nie określa w żaden sposób jakie środki mogłyby być używane i w jakich konkretnych sytuacjach, określając lakonicznie ogólne założenia ich użycia. Skutkiem tego funkcjonariusz sam podejmuje decyzję jakiego środka chce użyć i w jakich okolicznościach. Taki stan prawny stwarza olbrzymie możliwości nadużyć w tym zakresie, co jest obecnie powszechnym zjawiskiem w niemal wszystkich polskich zakładach karnych i aresztach. Precedens ten jest o tym bardziej niebezpieczny, że dzieje się za zamkniętymi murami, gdzie prawa człowieka przechodzą z obowiązujących regulacji do rangi niemalże mitu czy legendy.
Warto również podkreślić, że poza kwestią darowania funkcjonariuszom służby więziennej prawnej możliwości robienia czego chcą oraz kiedy i jak chcą, wskazane regulacje dalece odbiegają od przyjętych w tym zakresie standardów międzynarodowych.
Do podstawowych aktów prawa międzynarodowego w omawianej tematyce należą Wzorcowe Reguły Minimum Postępowania z Więźniami (Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners) oraz Europejskie Reguły Więzienne (European Prison Rules).
Wzorcowe Reguły Minimum zakazują stosowania kajdanek ręcznych, łańcucha, kajdan i kaftana bezpieczeństwa jako kary. Łańcuchów i kajdan nie należy według nich wykorzystywać jako środków przymusu. Inne środki przymusu mogą być użyte tylko jako środek ostrożności przeciwko ucieczce w czasie transportu, z tym zastrzeżeniem, że zdejmuje się je, gdy więzień staje przed sądem lub organem administracji, ze względów medycznych na zarządzenie lekarza lub na polecenie dyrektora, o ile zawiodą inne metody kontroli. Według tych regulacji centralny organ administracji więziennej powinien również określić wzory i sposoby użycia środków przymusu.
Reguły Minimum zakazują przy tym funkcjonariuszom służby więziennej używania siły fizycznej wobec więźniów z wyjątkiem obrony koniecznej lub przypadków czynnego lub biernego oporu w celu przywrócenia porządku zgodnego z ustawą i regulaminem. Użycie siły powinno następować w stopniu nie większym niż to ściśle konieczne, fakt użycia siły winien być zameldowany dyrektorowi. Personel winien odbyć specjalne szkolenie w zakresie opanowywania więźniów agresywnych.
Europejskie Reguły Więzienne zawierają podobne regulacje. Idą one jednak zdecydowanie dalej w dwóch kwestiach. Po pierwsze zabraniają one stosowania łańcuchów i kajdan (zezwalają na stosowanie kajdanek ręcznych, kaftana bezpieczeństwa oraz innych środków ograniczających swobodę ruchu w sytuacjach jakie opisano w regule 33 Reguł Minimalnych ONZ). Po drugie nakazują, aby wzory i sposoby użycia środków przymusu określała ustawa lub regulamin.
Podobne normy zawiera także Kodeksu Postępowania Funkcjonariuszy Porządku Prawnego, Podstawowe zasady użycia siły oraz broni palnej przez funkcjonariuszy porządku prawnego (rezolucja VIII Kongresu ONZ w Sprawie Zapobiegania Przestępczości i Postępowania z Przestępcami) oraz inne akta prawa międzynarodowego.
Polskie regulacje daleko odbiegają od wskazanych wyżej standardów. Do dnia dzisiejszego nie utworzono odpowiednich wzorów użycia środków przymusu nie wprowadzono też szczegółowych zasad ich stosowania. Obowiązujące przepisy w sposób pośredni wpływają więc nadaleko idące naruszenia w zakresie podstawowych praw człowieka osadzonych w aresztach śledczych i zakładach karnych.